Η αφορμή για τις σκέψεις που θα διαβάσει ο αναγνώστης δόθηκε από την αναφορά στην «πολύπαθη ανάπτυξη του βόλεϊ» του Επίκουρου Καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και εκλεκτού Δασκάλου κ. Θανάση Κασαμπαλή. Με ανάρτησή του στα social media (εδώ), που αναδημοσιεύτηκε σε ειδησεογραφικούς ιστότοπους του αθλήματος (εδώ) έκανε ιστορική αναδρομή στην ιστορία των κλιμακίων και πρότεινε σειρά από μέτρα που θα βελτιώσουν την υπάρχουσα κατάσταση.
Η ιστορική αναδρομή του κ. Κασαμπαλή αποτελεί μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να επισημανθούν αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με την ανάπτυξη και τη λειτουργία των κλιμακίων.
Μετά από σχετική πρόταση, που έγινε, από κοινού με τον κ Τάκη Φλώρο, προς την Ε.Ο.ΠΕ. τον Ιούλιο 2013 (εδώ, σελ. 1-3) άλλαξε το όριο ηλικίας για την πρώτη επιλογή αθλητών/τριὠν για τις Εθνικές ομάδες. Σε πρώτη φάση το 2013 μετακινήθηκε κατά 1 έτος ώστε η 1η επιλογή να γίνεται στην ηλικία των 16 ετών (πριν γινόταν στα 17 έτη). Σε δεύτερη φάση το 2014 μετακινήθηκε το όριο ηλικίας κατά ακόμα 1 έτος. Έτσι η 1η επιλογή αυτή τη στιγμή γίνεται στην ηλικία των 15 ετών. Με αυτήν την αλλαγή δημιουργήθηκαν οι πρώτες Εθνικές ομάδες Παμπαίδων/Παγκορασίδων. Για να γίνει πιο κατανοητή η αλλαγή ενώ μέχρι το 2012 η επιλογή γινόταν μεταξύ αθλητών αποφοίτων της Β’ τάξης, από το 2014 η επιλογή γίνεται σε αθλητές αποφοίτους της Γ’ τάξης Γυμνασίου (οι ηλικίες ισχύουν για τα αγόρια, για τα κορίτσια είναι ένα έτος μικρότερες). Με αυτό τον τρόπο ξεπεράστηκε το ζήτημα της καθυστερημένης επιλογής, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που υπήρχαν στην προπονητική διαδικασία.
Από την άλλη πλευρά, άμεση συνέπεια της αλλαγής των ηλικιών ήταν η ύπαρξη δυσκολίας στη μετακίνηση των αθλητών γιατί στην ηλικία των τάξεων Β’ & Γ’ Γυμνασίου είναι δύσκολο ένα παιδί να μετακινηθεί προς την έδρα της Περιφέρειας ή της Τοπικής Επιτροπής που εδρεύει το κλιμάκιο. Επιπλέον, η χρηματοδότηση για τη λειτουργία τέτοιων προγραμμάτων, λόγω έλλειψης πόρων, σταμάτησε σχεδόν εντελώς. Δεν υπήρχαν χρήματα όχι μόνο για να προσληφθούν προπονητές με αμοιβή αλλά υπήρχε και οικονομική δυσχέρεια να μετακινηθούν με μεγάλη συχνότητα οι εθελοντές προπονητές εντός της περιφέρειας ή της Τοπικής Ένωσης είτε για να πραγματοποιήσουν προπονήσεις, είτε για ανακάλυψη ταλέντων, είτε για παρακολούθηση αγώνων.
Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω προβλήματα έγινε απαραίτητο να αλλάξει ο σχεδιασμός «κλιμάκιο στην έδρα κάθε περιφέρειας» και να υπάρξουν περισσότερες έδρες ανά περιφέρεια. Τα κλιμάκια έτσι από περιφερειακό χαρακτήρα που σωστά είχαν, απέκτησαν, εξ ανάγκης, τοπικό χαρακτήρα. Αφού τα κλιμάκια έγιναν περισσότερα και δεν υπήρχε χρηματοδότηση για να μετακινηθούν οι προπονητές, χρειάζονταν περισσότεροι Περιφερειακοί Ομοσπονδιακοί Προπονητές, με ακτίνα δράσης όχι την περιφέρεια αλλά το νομό. Η επιλογή των ΠΟΠ ήταν δυσκολότερη γιατί έμπαιναν ισχυρά τοπικά συμφέροντα. Σε επίπεδο νομού είναι σαφές ότι ο (συνήθως) σωματειακός προπονητής που επιλεγόταν ως ΠΟΠ/ΝΟΠ και είχε τη δυνατότητα επαφής με την κεντρική διαχείριση του προγράμματος και με τους ταλαντούχους αθλητές/τριες της περιοχής αποκτούσε, αν το επεδίωκε, πλεονεκτήματα σε σχέση με τους προπονητές των άλλων σωματείων. Είναι κοινό μυστικό ότι υπήρξαν και υπάρχουν προπονητές που «παραγοντίζουν» και εκμεταλλεύονται τη θέση του ΠΟΠ.
Η επιλογή των ΠΟΠ είναι μία διαδικασία που προϋποθέτει αξιοπιστία από όποιον την πραγματοποιεί. Οι προσωπικές συμπάθειες, η μη τήρηση των προθεσμιών και των διαδικασιών, οι «άνωθεν» εντολές και η αποδοχή τους, η υποστήριξη προσώπων με κριτήριο την προσωπική γνωριμία ή την εντοπιότητα, αλλοιώνουν όχι μόνο τη διαδικασία αλλά και όλο το πρόγραμμα που οι επιλεγόμενοι πρέπει να στηρίξουν. Ως πρώτο βήμα για την αξιοπιστία της διαδικασίας επιλογής έγινε προσπάθεια να οριστούν προτεραιότητες στο καθηκοντολόγιο του ΠΟΠ για αγόρια και κορίτσια ώστε να γίνει ορατή η διαφοροποίηση στα επαγγελματικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν (εδώ, σελ. 3). Στην προσπάθεια να γίνει η επιλογή των ΠΟΠ με αξιοκρατικά κριτήρια κατατέθηκε, τον Ιούλιο 2013 προς την Ε.Ο.ΠΕ., πρόταση μοριοδότησης των τυπικών προσόντων των υποψήφιων ΠΟΠ και συγκρότηση, με θεσμικά κριτήρια, αρμόδιας επιτροπής (εδώ, σελ. 4-9).
Οι αγκυλώσεις και οι παρεμβάσεις από τις τοπικές κοινωνίες του βόλεϊ και η μικρή προσέλευση εθελοντών προπονητών για τις θέσεις, έκαναν την επιλογή κάποιες φορές υποχρεωτική αφού υπήρχε ένας/μία υποψήφιος/α. Η μικρή προσέλευση οδήγησε στη δημιουργία ενός προγράμματος προπονητικής καθοδήγησης (εδώ) σε συνδυασμό με τα κλιμάκια. Ο στόχος του προγράμματος ήταν διττός: αφενός, η επέκταση του συστήματος ανακάλυψης, καταγραφής και προπόνησης των αθλητικών ταλέντων μέσω της λειτουργίας των τοπικών κλιμακίων και, αφετέρου, να υπάρξουν παροχές προς τους εθελοντές Π.Ο.Π. σε επίπεδο γνωστικό με τη δημιουργία μηχανισμού επιμόρφωσης και καθοδήγησης των επιλεγμένων προπονητών με την παροχή κατευθύνσεων και οδηγιών για τη λειτουργία των κλιμακίων.
Παράλληλα, η δημιουργία ηλεκτρονικού συστήματος υποβολής αιτήσεων και βιογραφικών (εδώ) απλοποίησε τις διαδικασίες αίτησης για τους ενδιαφερόμενους. Με αυτόν τον τρόπο θα μεγάλωνε ο αριθμός των ενδιαφερομένων, αφού η βελτίωση των επαγγελματικών δυνατοτήτων μέσα από ένα σύστημα επιμόρφωσης θα ήταν ικανοποιητικό κίνητρο για όποιον/α ενδιαφερόταν να βελτιώνεται.
Οι ΠΟΠ που επιλέγονταν έπρεπε να δραστηριοποιηθούν σε κλιμάκια που είχαν διαφοροποιημένες τις προπονητικές προτεραιότητες σε σχέση με πριν την αλλαγή των ορίων ηλικίας. Ένας αθλητής Β’ & Γ’ τάξης Γυμνασίου κάνει λιγότερες εβδομαδιαίες προπονήσεις από κάποιον Α’ & Β’ τάξης Λυκείου. Στην πραγματικότητα η διαφοροποίηση της βιολογικής και αθλητικής ηλικίας των αθλουμένων στα κλιμάκια, οι σχεδόν ανύπαρκτες δυνατότητες αυτόνομης μετακίνησης, άρα και οι δυσκολίες συγκέντρωσης επίλεκτων αθλητών για προπόνηση οδήγησαν στην εξέλιξη του ρόλου των κλιμακίων σε κέντρα κύρια ανακάλυψης και καταγραφής και στη συνέχεια προπόνησης των αθλητικών ταλέντων.
Γι’ αυτό το λόγο ήταν απαιτητό από τους επιλεγμένους ΠΟΠ αγοριών η αρχική δράση τους να είναι η ανακάλυψη αθλητικών ταλέντων από άλλα σπορ (εδώ, σελ.7,11). Στη συνέχεια δόθηκε έμφαση στη πραγματοποίηση αρχικών μετρήσεων (σωματικής διάπλασης και φυσικής κατάστασης) από τους ΠΟΠ, οι οποίες επίσης υποβάλλονταν on line στους συντονιστές του προγράμματος (εδώ). Για τη ενίσχυση της αξιοπιστίας των μετρήσεων ζητήθηκε από τους ΠΟΠ να πραγματοποιήσουν τις μετρήσεις σε συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο (ενός μηνός) και δόθηκαν οδηγίες (εδώ) που στηρίχθηκαν στο πρόγραμμα «Ευ Ζην» του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου με το οποίο οι Καθηγητές Φυσικής Αγωγής είχαν αρκετή εμπειρία και εξοικείωση. Η καταχώριση των δεδομένων των μετρήσεων γινόταν on line (εδώ).
Οι προπονήσεις που πραγματοποιούνταν, σε τοπικό επίπεδο, καταγράφονταν και υποβάλλονταν on line στους συντονιστές του προγράμματος (εδώ). Οι αρχικές μετρήσεις σε συνδυασμό με τις κατά τόπους επισκέψεις του υπευθύνου συντονιστή και τη διαβούλευση με τους ΠΟΠ έκαναν την τελική επιλογή για τη συμμετοχή στο διακλιμακιακό τουρνουά όσο πιο αξιοκρατική και αμερόληπτη γινόταν. Στη διάρκεια του διακλιμακιακού τουρνουά υπήρχαν νέες μετρήσεις δεικτών σωματικής διάπλασης και φυσικής κατάστασης με ηλεκτρονικό εξοπλισμό από εξειδικευμένο συνεργάτη καθώς και αξιολόγηση των τεχνικών δεξιοτήτων των αθλητών κατά τη διάρκεια των αγώνων από ειδικό πρόγραμμα χωροχρονικής καταγραφής.
Η επιλογή των αθλητών που θα συγκροτούσαν σε πρώτη φάση την Εθνική ομάδα γινόταν με την ίδια σύσκεψη μεταξύ των Π.Ο.Π., των συντονιστών και των Ομοσπονδιακών προπονητών όπως την περιγράφει ο κ. Κασαμπαλής (εδώ, «Η διαδικασία έκλεινε… προόδου τους την επόμενη χρονιά»). Οι διαδικασίες της πρώτης επιλογής παρέμειναν ομαδικές. Στη συνέχεια οι επιλογές πέρναγαν στην αρμοδιότητα του Ομοσπονδιακού προπονητή – υπεύθυνου της ομάδας.
Παράλληλα υπήρχαν σε επίπεδο Περιφέρειας 6 προπονητικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Σουφλί, Κρήτη, Κεντρική Ελλάδα) με ήδη επιλεγμένους αθλητές (τάξεων Λυκείου) οι οποίοι αποτελούσαν τις προεθνικές ομάδες U18 & U20. Οι αθλητές αυτοί έκαναν μία προπόνηση την εβδομάδα και με on line φόρμα καταγραφής προπονήσεων (εδώ) γινόταν η υποβολή των προπονήσεων και η επικοινωνία των αρμόδιων προπονητών των Περιφερειακών Προπονητικών κέντρων με τους Ομοσπονδιακούς προπονητές καθ’ όλη τη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου.
Επιστρέφοντας στη λειτουργία των κλιμακίων, είναι φανερό ότι, παρά το δραστικό περιορισμό της χρηματοδότησης, οι διαδικασίες που περιγράφονται από τον κ. Κασαμπαλή ακολουθήθηκαν εμπλουτισμένες με την τεχνολογία που έχει εξελιχτεί. Η καθοδήγηση και επιμόρφωση των ΠΟΠ γινόταν μέσω σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης (webinar και ανάρτηση εκπαιδευτικού υλικού), οι καρτέλες αντικαταστάθηκαν με ηλεκτρονικά αρχεία που συμπληρωνόντουσαν on line από τους ΠΟΠ. Όλα αυτά έχουν περιγραφεί στο http://www.sdrikos.com/blog, στο άρθρο με τίτλο «Επιστροφή στο μέλλον», όπως και στην εισήγηση στο 1ο Συνέδριο για την Πετοσφαίριση του Σ.Φ.Ε.Ε.Ο.Π. με τίτλο: «Διάρθρωση και προγραμματισμός τοπικών κλιμακίων και περιφερειακών προπονητικών κέντρων για την Πετοσφαίριση Ανδρών».
Ανάπτυξη σύμφωνα με τον εύστοχο ορισμό του κ. Κασαμπαλή είναι η διαχείριση έμψυχου υλικού στις κρίσιμες αναπτυξιακές ηλικίες (εδώ). Στα αγόρια υπάρχουν δύο προβλήματα που πολλές φορές μπλέκονται και αλληλεπιδρούν: ο μικρός αριθμός αγοριών που ασχολούνται με το βόλεϊ (ποσοτικό πρόβλημα) και η ελλειμματική λειτουργία της πυραμίδας εξέλιξης και της προπονητικής διαδικασίας που ακολουθούν οι επίλεκτοι αθλητές στις ηλικίες ανάπτυξης (ποιοτικό πρόβλημα).
Εξετάζοντας το ποσοτικό σκέλος του προβλήματος, αποφεύγοντας τη συναισθηματική οπτική και αποδεχόμενοι την ορθολογική ματιά της οικονομικής επιστήμης, διαπιστώνεται ότι υπάρχει περιορισμένη ζήτηση της υπηρεσίας εκμάθησης βόλεϊ για αγόρια. Παράλληλα, υπάρχει περιορισμένος αριθμός σωματείων που έχουν τμήματα αγοριών (περιορισμένη προσφορά της υπηρεσίας εκμάθησης βόλεϊ) και που είναι διατεθειμένα να δημιουργήσουν μηχανισμούς ώστε να προσελκύσουν αγόρια στο Βόλεϊ. Αυτό, συμβαίνει φυσιολογικά. Οι λόγοι είναι:
Αν θεωρείται ότι η ενασχόληση των αγοριών με το βόλεϊ είναι μία επιθυμητή δραστηριότητα, δημοσίου αθλητικού συμφέροντος, η οποία διατηρεί υψηλά επίπεδα εργασιακής απασχόλησης και επειδή είναι διαπιστωμένο ότι δε μπορεί να ανταγωνιστεί την προσέκλυση των αγοριών από τα ανταγωνιστικά σπορ, θα πρέπει να επιδοτηθεί. Τρόποι επιδότησης είναι οι φοροελαφρύνσεις ή οι χρηματικές συνεισφορές. Αν το μεταφέρουμε αυτό στην αθλητική πρακτική, θα μπορούσε μέτρα επιδότησης να είναι: η κατάργηση του παραβόλου για έκδοση δελτίου αγοριών, η επιδότηση κάθε ενεργού δελτίου αγοριού, η επιδότηση της πραγματοποίησης διοργανώσεων αγοριών (4 εναντίον 4, παμπαίδων), η χορήγηση χρημάτων για την πληρωμή των διαιτησιών στα αναπτυξιακά πρωταθλήματα αγοριών, η χορήγηση για το παράβολο της ετήσιας άδειας των προπονητών που εργάζονται αποκλειστικά για ανδρικές αναπτυξιακές ομάδες.
Ταυτόχρονα, για να μπορέσει να ισορροπήσει το ισοζύγιο μεταξύ αγοριών-κοριτσιών στο βόλεϊ και να μεταβληθεί η σχέση 1 προς 12 στα νέα δελτία θα πρέπει να υπάρξουν και προστατευτικοί δασμοί ώστε τα σωματεία να μην στρέφονται στην εύκολη δεξαμενή (κορίτσια), αλλά να αναπτύξουν δράσεις ώστε να προσελκύσουν αγόρια. Προστατευτικοί δασμοί θα μπορούσαν να είναι: η διαμόρφωση του παραβόλου έκδοσης αθλητικού δελτίου στα κορίτσια ώστε να καλυφθεί η απαλοιφή του από τα αγόρια, η διαμόρφωση του παραβόλου συμμετοχής για πάνω από μία ομάδα σε πρωταθλήματα ανάπτυξης ώστε να επιδοτηθούν τα ενεργά δελτία αγοριών, η διαμόρφωση της ετήσιας συνδρομής για προπονητές/τριες τμημάτων κοριτσιών, αν δε μπορεί ο σύνδεσμος προπονητών να απορροφήσει τη χορήγηση επιδότησης στο παράβολο ετήσιας άδειας προπονητών αγοριών.
Παράλληλα για να μπορέσουν να δημιουργηθούν νέα σωματεία ή να αναπτυχθούν τμήματα αγοριών σε υπάρχοντα σωματεία χωρίς τον φόβο της αποψίλωσης του ταλαντούχου έμψυχου δυναμικού, θα πρέπει να περιοριστούν σταδιακά, έως ότου πλήρως ελαχιστοποιηθούν, οι δυνατότητες μετεγγραφών μέχρι την ηλικία των 18 ετών. Έτσι ώστε, όλα τα σωματεία να υποχρεωθούν να δημιουργήσουν τμήματα ακαδημιών αγοριών με στόχο να συντηρήσουν τα αγωνιστικά αναπτυξιακά τμήματα τους.
Δύο σημαντικές παράμετροι υπάρχουν σχετικά με την λήψη των μέτρων. Η αρχική παράμετρος είναι ότι τα προαναφερόμενα μέτρα (επιδοτήσεις, περιορισμός μετεγγραφών, προστατευτικοί δασμοί) θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, καθορισμένο από την αρχή εφαρμογής του προγράμματος. Τυχόν άσκοπη παράτασή τους μετά το προσυμφωνημένο διάστημα οδηγεί, όπως και η μονιμοποίηση των επιδοτήσεων σε προϊόντα ή υπηρεσίες, σε απώλεια ευημερίας (deadweight loss). Η δεύτερη παράμετρος είναι ότι τα μέτρα θα πρέπει να ληφθούν όλα μαζί χωρίς εξαιρέσεις. Το ελληνικό διαχειριστικό σύστημα, πολλές φορές, από ένα «πακέτο» προτεινόμενων μέτρων προχωράει στη λήψη όσων δεν είναι πιεστικά για τις κοινωνικές ομάδες που το στηρίζουν και στη συνέχεια αποδίδει την αποτυχία στο «πακέτο» των μέτρων, που όμως δίστασε να πάρει ολοκληρωμένα και όχι στη δική του ανεπάρκεια να αναγνωρίσει την πραγματικότητα πράττοντας το σωστό και όχι το αρεστό. Συνηθίζεται στη χώρα μας η διοικητική μυωπία και η υποτίμηση του μακροπρόθεσμου, η οποία είναι εύκολη και πολιτικά προσοδοφόρα.
Βέβαια, ένα πρακτικό και πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στην εφαρμογή τέτοιων πολιτικών και στη λήψη παρόμοιων μέτρων είναι το πώς μπορούν να εφαρμοστούν μακροπρόθεσμοι σχεδιασμοί ανάπτυξης και να τεθούν αντίστοιχοι στόχοι όταν οι πολιτικοί κύκλοι διαχείρισης των σχεδιασμών είναι χρονικά υποδεέστεροι;
Μέτρα τέτοιου τύπου που αφορούν τη συντήρηση ενός μεγάλου μέρους του αθλήματος πρέπει να τίθενται στην επιλογή όσων θα τα στηρίξουν αν εφαρμοστούν, δηλ. των σωματείων. Θα πρέπει όλοι να αναλογιστούν την εικόνα που θα έχει το σπορ αν τα αγόρια δεν παίζουν βόλεϊ και οδηγηθούμε αρχικά σε πλήρη «βετερανοποίηση» των κατηγοριών και στη συνέχεια σε περαιτέρω συρρίκνωση και τελικά εξαφάνισή τους.
Στην εικόνα 1 παρουσιάζεται γράφημα από δεδομένα που συλλέχθηκαν από τους ιστότοπους των Ενώσεων Αθήνας & Ανατολικής Αττικής (Ε.Σ.Π.Α.Α.Α.) και Θεσσαλονίκης (Ε.ΠΕ.Σ.Θ.) με το αριθμό των ομάδων που συμμετείχαν τις αγωνιστικές περιόδους 2015-16, 2016-17 και 2017-18 στα πρωταθλήματα παμπαίδων (U16, λείπουν τα δεδομένα από την φετινή αγωνιστική περίοδο), παίδων (U18), εφήβων (U21), παγκορασίδων (U15, λείπουν τα δεδομένα από την φετινή αγωνιστική περίοδο), κορασίδων (U17), νεανίδων (U20). Στα αγόρια ενώ η συνολική συμμετοχή είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τα κορίτσια, σχεδόν όλα τα παιδιά που ξεκινούν από το πρωτάθλημα Παμπαίδων φτάνουν και αγωνίζονται ως την ηλικία των Εφήβων. Το φαινόμενο της εγκατάλειψης του αθλήματος είναι πολύ περιορισμένο, σχεδόν άνευ σημασίας. Στα κορίτσια ενώ είναι εντυπωσιακή η συμμετοχή στις ηλικίες μέχρι τα 16 έτη (σχεδόν 8 φορές μεγαλύτερη από τα αγόρια), είναι παράλληλα εμφανής η πολύ μεγάλη αθλητική εγκατάλειψη (αθλητική «θνησιμότητα») μετά την ηλικία των κορασίδων (στις Νεανίδες η συμμετοχή είναι μόνο 2-3 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στους Εφήβους). Αυτό συμβαίνει ακόμα και τη φετινή χρονιά (2018) που οι ηλικίες των δύο φύλων εξισώθηκαν για να υπάρξει μεγαλύτερη συμμετοχή στα κορίτσια. Για το πρόβλημα της πρόωρης αθλητικής εγκατάλειψης θα επανέλθουμε σε επόμενο άρθρο εφόσον γίνει εφικτό να συλλεχθούν στοιχεία για την τελευταία δεκαετία.
Εικόνα 1. Αριθμός Ομάδων σε ΕΣΠΑΑΑ & ΕΠΕΣΘ
Με δύο λόγια, το βόλεϊ κινδυνεύει να γίνει αμιγώς γυναικείο σπορ, να είναι μαζικοποιημένο στην ηλικία των 10-16 ετών, ως απασχόληση και όχι ως άθλημα, χωρίς δυνατότητα να μετατρέψει την μαζική ενασχόληση σε αθλητική ποιότητα, γιατί οι διαθέσιμοι πόροι (ώρες γηπέδων, προπονητές, σχεδιασμοί πρωταθλημάτων) δαπανώνται σε μη αναπτυξιακούς σκοπούς (προπονητική απασχόληση και διοργάνωση αγώνων για αθλήτριες με περιορισμένο αγωνιστικό ορίζοντα).
Σε μία τέτοια κατάσταση, από την οποία δεν απέχουμε πολύ, ακόμα και οι μαζικοποιημένοι χώροι του αθλήματος (ακαδημίες κοριτσιών, σχολές ενηλίκων beach volley) θα υποστούν απώλειες γιατί θα έχει αλλοιωθεί ο unisex χαρακτήρας του βόλεϊ. Είναι σημαντικό, προτού να είναι αργά, να προταθεί στα σωματεία ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων που θα οδηγήσουν στη δημιουργία νέων και στη συντήρηση των υφιστάμενων τμημάτων αγοριών.
Το ποιοτικό σκέλος του προβλήματος στην ανάπτυξη είναι η ελλειμματική λειτουργία της πυραμίδας εξέλιξης ενός αθλητή. Για να βελτιωθεί το επίπεδο των αθλητών, που προέρχονται από το σύστημα διαχείρισης έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες, θα πρέπει οι επίλεκτοι αθλητές να προπονηθούν με πληρέστερο τρόπο και για περισσότερο χρόνο, να βρουν αγωνιστικές και προπονητικές εμπειρίες στη Volleyleague και οι καλύτεροι από αυτούς να αγωνιστούν, εφόσον το επιθυμούν, στα πρωταθλήματα του εξωτερικού.
Από τις κυρίαρχες αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν είναι το πρωτάθλημα της ανώτερης κατηγορίας (Volleyleague) που τροφοδοτείται από τους αθλητές που προέρχονται από τη λειτουργία της αναπτυξιακής διαδικασίας. Το πρόγραμμα των κλιμακίων έδωσε πληθώρα αθλητών στις Εθνικές ομάδες που στελέχωσαν τη κορυφαία Εθνική κατηγορία και αθλητές από την πρώτη περίοδο λειτουργίας των κλιμακίων εξακολουθούν να παίζουν σε υψηλό επίπεδο. Ένας από τους λόγους είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία που υπήρχε να ενταχθούν νέοι αθλητές στην Α1 Εθνική κατηγορία. Η έλευση του επαγγελματισμού, η ελεύθερη διακίνηση αθλητών, η βελτίωση των συνθηκών προπόνησης, η βελτίωση της διατροφής, η βελτίωση της ποιότητας προπόνησης, ανέβασε τον ηλικιακό μέσο όρο των αθλητών, με αποτέλεσμα η ένταξη των νεαρών αθλητών που βγαίνουν από το σύστημα ανάπτυξης να είναι πολύ δυσκολότερη. Προφανώς δε γίνεται να περιοριστεί η ελεύθερη διακίνηση αθλητών ούτε και να απαγορευθεί, σε επαγγελματικό πρωτάθλημα, η συμμετοχή αθλητών πάνω από μία ηλικία. Θα πρέπει όμως η Volleyleague να θεσπίσει κίνητρα για τις ομάδες της ώστε ένας νεαρός αθλητής να παίρνει περισσότερα προπονητικά και αγωνιστικά ερεθίσματα συμμετέχοντας σε προπονητική διαδικασία υψηλού επιπέδου. Παρά τις ελλείψεις και την υποχρηματοδότηση των τελευταίων χρόνων το σύστημα της ανάπτυξης έχει αθλητές που στην ηλικία των 18-19 ετών αναζητούν αγωνιστικές ευκαιρίες στις ομάδες της Volleyleague. Εκεί, εξαιτίας του υψηλότερου αγωνιστικού επιπέδου, σε σχέση με την εποχή έναρξης λειτουργίας των κλιμακίων, δεν βρίσκουν θέση με αποτέλεσμα η εξέλιξη τους να αναστέλλεται.
Οι ομάδες της VolleyLeague δεν απορροφούν ή απορροφούν καθυστερημένα την παραγωγή αθλητών ώστε να τους δοθούν περισσότερα προπονητικά ερεθίσματα. Η ύπαρξη μίας ημιεπαγγελματικής κατηγορίας σε πανελλήνιο επίπεδο (τύπου PreLeague) θα έδινε διέξοδο σε πολλούς αθλητές και θα αποτελούσε ένα σκαλοπάτι στην αθλητική τους εξέλιξη.
Ουσιαστικής σημασίας είναι να δημιουργηθεί ένα σύστημα που εκτός από την επιλογή και περιοδική προπόνηση ταλαντούχων αθλητών να εξασφαλίζει την εκπαιδευτική τους εξέλιξη και επαγγελματική καθιέρωση. Αυτή η διάσταση αφορά την κοινωνική προσφορά του υψηλού αθλητισμού. Στόχος δεν είναι μόνο η ανάδειξη ταλαντούχων αθλητών και η επαγγελματική αθλητική τους εξέλιξη αλλά και η παροχή εφοδίων, όπως γνώσεις και δεξιότητες πανεπιστημιακού επιπέδου, που θα εξασφαλίσουν μία αυτόνομη κοινωνική παρουσία μετά τη λήξη της αθλητικής καριέρας (βλ. Dual career). Η Ελληνική πολιτεία έχει θεσπίσει ένα σύνολο κινήτρων ώστε να βοηθήσει τους νέους αθλητές να σπουδάσουν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Τα κίνητρα απευθύνονται στους νεαρούς αθλητές μεσαίου επιπέδου (σωματειακός αθλητισμός) και στους αθλητές πολύ υψηλού επιπέδου (διακρίσεις σε παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές διοργανώσεις). Η διάκριση σε Παγκόσμιες ή Πανευρωπαϊκές διοργανώσεις σε ένα ομαδικό άθλημα είναι οργανωτικά δυσκολότερη από ότι σε ένα ατομικό. Χρειάζεται πλειάδα ικανών αθλητών, συντονισμός για κοινή προπόνηση, δημιουργία και συνοχή ομάδας, απόκτηση παραστάσεων και κοινών εμπειριών, επιστημονική και προπονητική υποστήριξη για πολλούς αθλητές. Η γεωγραφική διασπορά των αθλητών και η προπόνησή τους, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στο σωματείο αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη δημιουργία ισχυρών αναπτυξιακών Εθνικών ομάδων και την παροχή υψηλού επιπέδου προπονητικού περιβάλλοντος και ερεθισμάτων στους ταλαντούχους αθλητές.
Παράλληλα οι αθλητές υψηλού επιπέδου που έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν σε επαγγελματικό επίπεδο (Εθνικές ομάδες, επαγγελματικά πρωταθλήματα) δεν μπορούν να κάνουν πλήρη χρήση των εκπαιδευτικών προνομίων, λόγω έλλειψης χρόνου από την πρώιμη ένταξη στο επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και της μετεφηβικής ανωριμότητας στην κρίσιμη ηλικία των 18-22 ετών. Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιαστεί το φαινόμενο εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού (κυρίως από Η.Π.Α. και Μεγάλη Βρετανία) να δίνουν τη δυνατότητα δωρεάν φοίτησης σε υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακά προγράμματα σε εξαιρετικά ταλαντούχους αθλητές. Φυσική συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να υπάρχει φυγή των εξαιρετικά ικανών αθλητών και δυσκολία συμμετοχής τους στις εθνικές ομάδες ιδιαίτερα στα ομαδικά σπορ. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την υπό διαμόρφωση κατάσταση ως Brain drain in sports ή muscle drain. Προφανώς υπάρχουν και άλλες αιτίες για αυτή τη φυγή, όπως η ποιότητα της παρεχόμενης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και οι αθλητικές διευκολύνσεις στο νέο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Αθλητές και αθλήτριες που εκπαιδεύτηκαν σε ένα αθλητικό περιβάλλον έως την ηλικία των 18 ετών απομακρύνονται από αυτό για κάποια χρόνια (σπουδές στο εξωτερικό) ή για πάντα (καριέρα μετά τις σπουδές και μόνιμη διαμονή στο εξωτερικό).
Το αθλητικό Σωματείο είναι ο στυλοβάτης του μαζικού αλλά και του αγωνιστικού αθλητισμού. Είναι εξαιρετικά δύσκολο όμως να είναι και ο στυλοβάτης του αθλητισμού υψηλού επιπέδου. Η έλλειψη χώρων, χρόνου, υποδομών, εξοπλισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις επικαιροποιημένων γνώσεων καθώς και η γεωγραφική διασπορά του ποιοτικού έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες καθιστούν πολύ δύσκολη την εφαρμογή προπονητικών και υποστηρικτικών προγραμμάτων από τα αθλητικά σωματεία της χώρας για την βελτίωση και πρόοδο αθλητών μελλοντικού υψηλού επιπέδου. Οι προηγμένες αθλητικά χώρες έχουν αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα με τη δημιουργία, από τις Αθλητικές Ομοσπονδίες ή από τις Ολυμπιακές Επιτροπές, προπονητικών κέντρων στα οποία εντάσσονται όχι μόνο αθλητικά Σχολεία (Λύκεια) αλλά και υποστηρικτικοί μηχανισμοί που παρακολουθούν την εξέλιξη ενός αθλητή ακόμα και όταν είναι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμα και όταν βρίσκεται σε επαγγελματικά σωματεία.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ στο σύστημα των κλιμακίων. Το σύστημα των κλιμακίων έδωσε πολλά όταν χρηματοδοτήθηκε επαρκώς και δίνει ακόμα παρά την έλλειψη πόρων και τις εμφανείς δυσλειτουργίες του. Όμως, η σημαντικότερη επιτυχία του συστήματος και του εμπνευστή του καθηγητή Ν. Μπεργελέ ήταν ότι έμαθε στους ανθρώπους του Βόλεϊ και των άλλων ομαδικών σπορ, σε καιρούς που κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, ότι δεν αρκεί η συστηματική ατομική ή ομαδική προσπάθεια για πρόοδο αν αυτή δεν ενταχτεί σε ένα ευρύτερο δομημένο σύστημα παροχής γνώσης, πληροφόρησης, επικοινωνίας, συνεργασίας και (αυτό)αξιολόγησης. Για την αντικατάσταση του συστήματος των κλιμακίων δε χρειάζεται να στραφούμε στο παρελθόν αλλά στο μέλλον. Το μέλλον δεν είναι να αναδιοργανώσουμε το σύστημα των κλιμακίων αλλά να δημιουργήσουμε αθλητικά κέντρα που θα περιλαμβάνουν και αθλητικά Λύκεια, όπου οι ταλαντούχοι αθλητές των ομαδικών αθλημάτων, εξασφαλίζοντας την εκπαιδευτική τους συνέχεια, θα έχουν περισσότερες ώρες κοινών προπονητικών παραστάσεων, ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν τους συναθλητές τους άλλων χωρών.
Αν θέλουμε να έχουμε πλήρη εικόνα των προβλημάτων που υπάρχουν στην ανάπτυξη στο ανδρικό βόλεϊ θα πρέπει να σταθούμε ισόρροπα στην ποσοτική και ποιοτική τους διάσταση. Τα δύο σκέλη αντιμετωπίζονται με διαφορετικά μέτρα και διαφορετικές ενέργειες αλλά αλληλεπιδρούν σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και η πλήρης λύση μόνο τους ενός δε θα βελτιώσει την ουσιαστική εικόνα του αθλήματος.
Η ιστορική αναδρομή του κ. Κασαμπαλή αποτελεί μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να επισημανθούν αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με την ανάπτυξη και τη λειτουργία των κλιμακίων.
Μετά από σχετική πρόταση, που έγινε, από κοινού με τον κ Τάκη Φλώρο, προς την Ε.Ο.ΠΕ. τον Ιούλιο 2013 (εδώ, σελ. 1-3) άλλαξε το όριο ηλικίας για την πρώτη επιλογή αθλητών/τριὠν για τις Εθνικές ομάδες. Σε πρώτη φάση το 2013 μετακινήθηκε κατά 1 έτος ώστε η 1η επιλογή να γίνεται στην ηλικία των 16 ετών (πριν γινόταν στα 17 έτη). Σε δεύτερη φάση το 2014 μετακινήθηκε το όριο ηλικίας κατά ακόμα 1 έτος. Έτσι η 1η επιλογή αυτή τη στιγμή γίνεται στην ηλικία των 15 ετών. Με αυτήν την αλλαγή δημιουργήθηκαν οι πρώτες Εθνικές ομάδες Παμπαίδων/Παγκορασίδων. Για να γίνει πιο κατανοητή η αλλαγή ενώ μέχρι το 2012 η επιλογή γινόταν μεταξύ αθλητών αποφοίτων της Β’ τάξης, από το 2014 η επιλογή γίνεται σε αθλητές αποφοίτους της Γ’ τάξης Γυμνασίου (οι ηλικίες ισχύουν για τα αγόρια, για τα κορίτσια είναι ένα έτος μικρότερες). Με αυτό τον τρόπο ξεπεράστηκε το ζήτημα της καθυστερημένης επιλογής, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που υπήρχαν στην προπονητική διαδικασία.
Από την άλλη πλευρά, άμεση συνέπεια της αλλαγής των ηλικιών ήταν η ύπαρξη δυσκολίας στη μετακίνηση των αθλητών γιατί στην ηλικία των τάξεων Β’ & Γ’ Γυμνασίου είναι δύσκολο ένα παιδί να μετακινηθεί προς την έδρα της Περιφέρειας ή της Τοπικής Επιτροπής που εδρεύει το κλιμάκιο. Επιπλέον, η χρηματοδότηση για τη λειτουργία τέτοιων προγραμμάτων, λόγω έλλειψης πόρων, σταμάτησε σχεδόν εντελώς. Δεν υπήρχαν χρήματα όχι μόνο για να προσληφθούν προπονητές με αμοιβή αλλά υπήρχε και οικονομική δυσχέρεια να μετακινηθούν με μεγάλη συχνότητα οι εθελοντές προπονητές εντός της περιφέρειας ή της Τοπικής Ένωσης είτε για να πραγματοποιήσουν προπονήσεις, είτε για ανακάλυψη ταλέντων, είτε για παρακολούθηση αγώνων.
Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω προβλήματα έγινε απαραίτητο να αλλάξει ο σχεδιασμός «κλιμάκιο στην έδρα κάθε περιφέρειας» και να υπάρξουν περισσότερες έδρες ανά περιφέρεια. Τα κλιμάκια έτσι από περιφερειακό χαρακτήρα που σωστά είχαν, απέκτησαν, εξ ανάγκης, τοπικό χαρακτήρα. Αφού τα κλιμάκια έγιναν περισσότερα και δεν υπήρχε χρηματοδότηση για να μετακινηθούν οι προπονητές, χρειάζονταν περισσότεροι Περιφερειακοί Ομοσπονδιακοί Προπονητές, με ακτίνα δράσης όχι την περιφέρεια αλλά το νομό. Η επιλογή των ΠΟΠ ήταν δυσκολότερη γιατί έμπαιναν ισχυρά τοπικά συμφέροντα. Σε επίπεδο νομού είναι σαφές ότι ο (συνήθως) σωματειακός προπονητής που επιλεγόταν ως ΠΟΠ/ΝΟΠ και είχε τη δυνατότητα επαφής με την κεντρική διαχείριση του προγράμματος και με τους ταλαντούχους αθλητές/τριες της περιοχής αποκτούσε, αν το επεδίωκε, πλεονεκτήματα σε σχέση με τους προπονητές των άλλων σωματείων. Είναι κοινό μυστικό ότι υπήρξαν και υπάρχουν προπονητές που «παραγοντίζουν» και εκμεταλλεύονται τη θέση του ΠΟΠ.
Η επιλογή των ΠΟΠ είναι μία διαδικασία που προϋποθέτει αξιοπιστία από όποιον την πραγματοποιεί. Οι προσωπικές συμπάθειες, η μη τήρηση των προθεσμιών και των διαδικασιών, οι «άνωθεν» εντολές και η αποδοχή τους, η υποστήριξη προσώπων με κριτήριο την προσωπική γνωριμία ή την εντοπιότητα, αλλοιώνουν όχι μόνο τη διαδικασία αλλά και όλο το πρόγραμμα που οι επιλεγόμενοι πρέπει να στηρίξουν. Ως πρώτο βήμα για την αξιοπιστία της διαδικασίας επιλογής έγινε προσπάθεια να οριστούν προτεραιότητες στο καθηκοντολόγιο του ΠΟΠ για αγόρια και κορίτσια ώστε να γίνει ορατή η διαφοροποίηση στα επαγγελματικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν (εδώ, σελ. 3). Στην προσπάθεια να γίνει η επιλογή των ΠΟΠ με αξιοκρατικά κριτήρια κατατέθηκε, τον Ιούλιο 2013 προς την Ε.Ο.ΠΕ., πρόταση μοριοδότησης των τυπικών προσόντων των υποψήφιων ΠΟΠ και συγκρότηση, με θεσμικά κριτήρια, αρμόδιας επιτροπής (εδώ, σελ. 4-9).
Οι αγκυλώσεις και οι παρεμβάσεις από τις τοπικές κοινωνίες του βόλεϊ και η μικρή προσέλευση εθελοντών προπονητών για τις θέσεις, έκαναν την επιλογή κάποιες φορές υποχρεωτική αφού υπήρχε ένας/μία υποψήφιος/α. Η μικρή προσέλευση οδήγησε στη δημιουργία ενός προγράμματος προπονητικής καθοδήγησης (εδώ) σε συνδυασμό με τα κλιμάκια. Ο στόχος του προγράμματος ήταν διττός: αφενός, η επέκταση του συστήματος ανακάλυψης, καταγραφής και προπόνησης των αθλητικών ταλέντων μέσω της λειτουργίας των τοπικών κλιμακίων και, αφετέρου, να υπάρξουν παροχές προς τους εθελοντές Π.Ο.Π. σε επίπεδο γνωστικό με τη δημιουργία μηχανισμού επιμόρφωσης και καθοδήγησης των επιλεγμένων προπονητών με την παροχή κατευθύνσεων και οδηγιών για τη λειτουργία των κλιμακίων.
Παράλληλα, η δημιουργία ηλεκτρονικού συστήματος υποβολής αιτήσεων και βιογραφικών (εδώ) απλοποίησε τις διαδικασίες αίτησης για τους ενδιαφερόμενους. Με αυτόν τον τρόπο θα μεγάλωνε ο αριθμός των ενδιαφερομένων, αφού η βελτίωση των επαγγελματικών δυνατοτήτων μέσα από ένα σύστημα επιμόρφωσης θα ήταν ικανοποιητικό κίνητρο για όποιον/α ενδιαφερόταν να βελτιώνεται.
Οι ΠΟΠ που επιλέγονταν έπρεπε να δραστηριοποιηθούν σε κλιμάκια που είχαν διαφοροποιημένες τις προπονητικές προτεραιότητες σε σχέση με πριν την αλλαγή των ορίων ηλικίας. Ένας αθλητής Β’ & Γ’ τάξης Γυμνασίου κάνει λιγότερες εβδομαδιαίες προπονήσεις από κάποιον Α’ & Β’ τάξης Λυκείου. Στην πραγματικότητα η διαφοροποίηση της βιολογικής και αθλητικής ηλικίας των αθλουμένων στα κλιμάκια, οι σχεδόν ανύπαρκτες δυνατότητες αυτόνομης μετακίνησης, άρα και οι δυσκολίες συγκέντρωσης επίλεκτων αθλητών για προπόνηση οδήγησαν στην εξέλιξη του ρόλου των κλιμακίων σε κέντρα κύρια ανακάλυψης και καταγραφής και στη συνέχεια προπόνησης των αθλητικών ταλέντων.
Γι’ αυτό το λόγο ήταν απαιτητό από τους επιλεγμένους ΠΟΠ αγοριών η αρχική δράση τους να είναι η ανακάλυψη αθλητικών ταλέντων από άλλα σπορ (εδώ, σελ.7,11). Στη συνέχεια δόθηκε έμφαση στη πραγματοποίηση αρχικών μετρήσεων (σωματικής διάπλασης και φυσικής κατάστασης) από τους ΠΟΠ, οι οποίες επίσης υποβάλλονταν on line στους συντονιστές του προγράμματος (εδώ). Για τη ενίσχυση της αξιοπιστίας των μετρήσεων ζητήθηκε από τους ΠΟΠ να πραγματοποιήσουν τις μετρήσεις σε συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο (ενός μηνός) και δόθηκαν οδηγίες (εδώ) που στηρίχθηκαν στο πρόγραμμα «Ευ Ζην» του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου με το οποίο οι Καθηγητές Φυσικής Αγωγής είχαν αρκετή εμπειρία και εξοικείωση. Η καταχώριση των δεδομένων των μετρήσεων γινόταν on line (εδώ).
Οι προπονήσεις που πραγματοποιούνταν, σε τοπικό επίπεδο, καταγράφονταν και υποβάλλονταν on line στους συντονιστές του προγράμματος (εδώ). Οι αρχικές μετρήσεις σε συνδυασμό με τις κατά τόπους επισκέψεις του υπευθύνου συντονιστή και τη διαβούλευση με τους ΠΟΠ έκαναν την τελική επιλογή για τη συμμετοχή στο διακλιμακιακό τουρνουά όσο πιο αξιοκρατική και αμερόληπτη γινόταν. Στη διάρκεια του διακλιμακιακού τουρνουά υπήρχαν νέες μετρήσεις δεικτών σωματικής διάπλασης και φυσικής κατάστασης με ηλεκτρονικό εξοπλισμό από εξειδικευμένο συνεργάτη καθώς και αξιολόγηση των τεχνικών δεξιοτήτων των αθλητών κατά τη διάρκεια των αγώνων από ειδικό πρόγραμμα χωροχρονικής καταγραφής.
Η επιλογή των αθλητών που θα συγκροτούσαν σε πρώτη φάση την Εθνική ομάδα γινόταν με την ίδια σύσκεψη μεταξύ των Π.Ο.Π., των συντονιστών και των Ομοσπονδιακών προπονητών όπως την περιγράφει ο κ. Κασαμπαλής (εδώ, «Η διαδικασία έκλεινε… προόδου τους την επόμενη χρονιά»). Οι διαδικασίες της πρώτης επιλογής παρέμειναν ομαδικές. Στη συνέχεια οι επιλογές πέρναγαν στην αρμοδιότητα του Ομοσπονδιακού προπονητή – υπεύθυνου της ομάδας.
Παράλληλα υπήρχαν σε επίπεδο Περιφέρειας 6 προπονητικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Σουφλί, Κρήτη, Κεντρική Ελλάδα) με ήδη επιλεγμένους αθλητές (τάξεων Λυκείου) οι οποίοι αποτελούσαν τις προεθνικές ομάδες U18 & U20. Οι αθλητές αυτοί έκαναν μία προπόνηση την εβδομάδα και με on line φόρμα καταγραφής προπονήσεων (εδώ) γινόταν η υποβολή των προπονήσεων και η επικοινωνία των αρμόδιων προπονητών των Περιφερειακών Προπονητικών κέντρων με τους Ομοσπονδιακούς προπονητές καθ’ όλη τη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου.
Επιστρέφοντας στη λειτουργία των κλιμακίων, είναι φανερό ότι, παρά το δραστικό περιορισμό της χρηματοδότησης, οι διαδικασίες που περιγράφονται από τον κ. Κασαμπαλή ακολουθήθηκαν εμπλουτισμένες με την τεχνολογία που έχει εξελιχτεί. Η καθοδήγηση και επιμόρφωση των ΠΟΠ γινόταν μέσω σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης (webinar και ανάρτηση εκπαιδευτικού υλικού), οι καρτέλες αντικαταστάθηκαν με ηλεκτρονικά αρχεία που συμπληρωνόντουσαν on line από τους ΠΟΠ. Όλα αυτά έχουν περιγραφεί στο http://www.sdrikos.com/blog, στο άρθρο με τίτλο «Επιστροφή στο μέλλον», όπως και στην εισήγηση στο 1ο Συνέδριο για την Πετοσφαίριση του Σ.Φ.Ε.Ε.Ο.Π. με τίτλο: «Διάρθρωση και προγραμματισμός τοπικών κλιμακίων και περιφερειακών προπονητικών κέντρων για την Πετοσφαίριση Ανδρών».
Ανάπτυξη σύμφωνα με τον εύστοχο ορισμό του κ. Κασαμπαλή είναι η διαχείριση έμψυχου υλικού στις κρίσιμες αναπτυξιακές ηλικίες (εδώ). Στα αγόρια υπάρχουν δύο προβλήματα που πολλές φορές μπλέκονται και αλληλεπιδρούν: ο μικρός αριθμός αγοριών που ασχολούνται με το βόλεϊ (ποσοτικό πρόβλημα) και η ελλειμματική λειτουργία της πυραμίδας εξέλιξης και της προπονητικής διαδικασίας που ακολουθούν οι επίλεκτοι αθλητές στις ηλικίες ανάπτυξης (ποιοτικό πρόβλημα).
Εξετάζοντας το ποσοτικό σκέλος του προβλήματος, αποφεύγοντας τη συναισθηματική οπτική και αποδεχόμενοι την ορθολογική ματιά της οικονομικής επιστήμης, διαπιστώνεται ότι υπάρχει περιορισμένη ζήτηση της υπηρεσίας εκμάθησης βόλεϊ για αγόρια. Παράλληλα, υπάρχει περιορισμένος αριθμός σωματείων που έχουν τμήματα αγοριών (περιορισμένη προσφορά της υπηρεσίας εκμάθησης βόλεϊ) και που είναι διατεθειμένα να δημιουργήσουν μηχανισμούς ώστε να προσελκύσουν αγόρια στο Βόλεϊ. Αυτό, συμβαίνει φυσιολογικά. Οι λόγοι είναι:
- Η προσέλευση των κοριτσιών είναι εύκολη. Υπάρχει υψηλή ζήτηση και υψηλή προσφορά της υπηρεσίας εκμάθησης βόλεϊ. Δεν χρειάζεται διαφήμιση, υποστήριξη ή παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου. Η μεγάλη προσέλευση κοριτσιών εκτός από κοινωνική διείσδυση δημιουργεί έσοδα για τα σωματεία και οικονομική ευμάρεια, κυρίως, για όσα δεν έχουν αγωνιστικές υποχρεώσεις σε Εθνικά πρωταθλήματα.
- Υπάρχει ανταγωνισμός από άλλα δημοφιλέστερα στα αγόρια ομαδικά σπορ.
- Δεν υπάρχει θελκτικό επαγγελματικό περιβάλλον. Η υστέρηση του επαγγελματικού περιβάλλοντος στο εγχώριο βόλεϊ είναι παράγοντας που δεν διευκολύνει τη συστηματική ενασχόληση ενός αθλητικού ταλέντου.
- Δεν υπάρχουν ορθολογικά κίνητρα για τα σωματεία. Γιατί να πείσουν ένα ταλαντούχο αθλητή να ασχοληθεί με το βόλεϊ και να τον στηρίξουν αγωνιζόμενο όταν δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν; Γι’ αυτή την έλλειψη κινήτρων μπορείτε να δείτε το άρθρο «Ο θάνατος του εμποράκου».
Αν θεωρείται ότι η ενασχόληση των αγοριών με το βόλεϊ είναι μία επιθυμητή δραστηριότητα, δημοσίου αθλητικού συμφέροντος, η οποία διατηρεί υψηλά επίπεδα εργασιακής απασχόλησης και επειδή είναι διαπιστωμένο ότι δε μπορεί να ανταγωνιστεί την προσέκλυση των αγοριών από τα ανταγωνιστικά σπορ, θα πρέπει να επιδοτηθεί. Τρόποι επιδότησης είναι οι φοροελαφρύνσεις ή οι χρηματικές συνεισφορές. Αν το μεταφέρουμε αυτό στην αθλητική πρακτική, θα μπορούσε μέτρα επιδότησης να είναι: η κατάργηση του παραβόλου για έκδοση δελτίου αγοριών, η επιδότηση κάθε ενεργού δελτίου αγοριού, η επιδότηση της πραγματοποίησης διοργανώσεων αγοριών (4 εναντίον 4, παμπαίδων), η χορήγηση χρημάτων για την πληρωμή των διαιτησιών στα αναπτυξιακά πρωταθλήματα αγοριών, η χορήγηση για το παράβολο της ετήσιας άδειας των προπονητών που εργάζονται αποκλειστικά για ανδρικές αναπτυξιακές ομάδες.
Ταυτόχρονα, για να μπορέσει να ισορροπήσει το ισοζύγιο μεταξύ αγοριών-κοριτσιών στο βόλεϊ και να μεταβληθεί η σχέση 1 προς 12 στα νέα δελτία θα πρέπει να υπάρξουν και προστατευτικοί δασμοί ώστε τα σωματεία να μην στρέφονται στην εύκολη δεξαμενή (κορίτσια), αλλά να αναπτύξουν δράσεις ώστε να προσελκύσουν αγόρια. Προστατευτικοί δασμοί θα μπορούσαν να είναι: η διαμόρφωση του παραβόλου έκδοσης αθλητικού δελτίου στα κορίτσια ώστε να καλυφθεί η απαλοιφή του από τα αγόρια, η διαμόρφωση του παραβόλου συμμετοχής για πάνω από μία ομάδα σε πρωταθλήματα ανάπτυξης ώστε να επιδοτηθούν τα ενεργά δελτία αγοριών, η διαμόρφωση της ετήσιας συνδρομής για προπονητές/τριες τμημάτων κοριτσιών, αν δε μπορεί ο σύνδεσμος προπονητών να απορροφήσει τη χορήγηση επιδότησης στο παράβολο ετήσιας άδειας προπονητών αγοριών.
Παράλληλα για να μπορέσουν να δημιουργηθούν νέα σωματεία ή να αναπτυχθούν τμήματα αγοριών σε υπάρχοντα σωματεία χωρίς τον φόβο της αποψίλωσης του ταλαντούχου έμψυχου δυναμικού, θα πρέπει να περιοριστούν σταδιακά, έως ότου πλήρως ελαχιστοποιηθούν, οι δυνατότητες μετεγγραφών μέχρι την ηλικία των 18 ετών. Έτσι ώστε, όλα τα σωματεία να υποχρεωθούν να δημιουργήσουν τμήματα ακαδημιών αγοριών με στόχο να συντηρήσουν τα αγωνιστικά αναπτυξιακά τμήματα τους.
Δύο σημαντικές παράμετροι υπάρχουν σχετικά με την λήψη των μέτρων. Η αρχική παράμετρος είναι ότι τα προαναφερόμενα μέτρα (επιδοτήσεις, περιορισμός μετεγγραφών, προστατευτικοί δασμοί) θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, καθορισμένο από την αρχή εφαρμογής του προγράμματος. Τυχόν άσκοπη παράτασή τους μετά το προσυμφωνημένο διάστημα οδηγεί, όπως και η μονιμοποίηση των επιδοτήσεων σε προϊόντα ή υπηρεσίες, σε απώλεια ευημερίας (deadweight loss). Η δεύτερη παράμετρος είναι ότι τα μέτρα θα πρέπει να ληφθούν όλα μαζί χωρίς εξαιρέσεις. Το ελληνικό διαχειριστικό σύστημα, πολλές φορές, από ένα «πακέτο» προτεινόμενων μέτρων προχωράει στη λήψη όσων δεν είναι πιεστικά για τις κοινωνικές ομάδες που το στηρίζουν και στη συνέχεια αποδίδει την αποτυχία στο «πακέτο» των μέτρων, που όμως δίστασε να πάρει ολοκληρωμένα και όχι στη δική του ανεπάρκεια να αναγνωρίσει την πραγματικότητα πράττοντας το σωστό και όχι το αρεστό. Συνηθίζεται στη χώρα μας η διοικητική μυωπία και η υποτίμηση του μακροπρόθεσμου, η οποία είναι εύκολη και πολιτικά προσοδοφόρα.
Βέβαια, ένα πρακτικό και πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στην εφαρμογή τέτοιων πολιτικών και στη λήψη παρόμοιων μέτρων είναι το πώς μπορούν να εφαρμοστούν μακροπρόθεσμοι σχεδιασμοί ανάπτυξης και να τεθούν αντίστοιχοι στόχοι όταν οι πολιτικοί κύκλοι διαχείρισης των σχεδιασμών είναι χρονικά υποδεέστεροι;
Μέτρα τέτοιου τύπου που αφορούν τη συντήρηση ενός μεγάλου μέρους του αθλήματος πρέπει να τίθενται στην επιλογή όσων θα τα στηρίξουν αν εφαρμοστούν, δηλ. των σωματείων. Θα πρέπει όλοι να αναλογιστούν την εικόνα που θα έχει το σπορ αν τα αγόρια δεν παίζουν βόλεϊ και οδηγηθούμε αρχικά σε πλήρη «βετερανοποίηση» των κατηγοριών και στη συνέχεια σε περαιτέρω συρρίκνωση και τελικά εξαφάνισή τους.
Στην εικόνα 1 παρουσιάζεται γράφημα από δεδομένα που συλλέχθηκαν από τους ιστότοπους των Ενώσεων Αθήνας & Ανατολικής Αττικής (Ε.Σ.Π.Α.Α.Α.) και Θεσσαλονίκης (Ε.ΠΕ.Σ.Θ.) με το αριθμό των ομάδων που συμμετείχαν τις αγωνιστικές περιόδους 2015-16, 2016-17 και 2017-18 στα πρωταθλήματα παμπαίδων (U16, λείπουν τα δεδομένα από την φετινή αγωνιστική περίοδο), παίδων (U18), εφήβων (U21), παγκορασίδων (U15, λείπουν τα δεδομένα από την φετινή αγωνιστική περίοδο), κορασίδων (U17), νεανίδων (U20). Στα αγόρια ενώ η συνολική συμμετοχή είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τα κορίτσια, σχεδόν όλα τα παιδιά που ξεκινούν από το πρωτάθλημα Παμπαίδων φτάνουν και αγωνίζονται ως την ηλικία των Εφήβων. Το φαινόμενο της εγκατάλειψης του αθλήματος είναι πολύ περιορισμένο, σχεδόν άνευ σημασίας. Στα κορίτσια ενώ είναι εντυπωσιακή η συμμετοχή στις ηλικίες μέχρι τα 16 έτη (σχεδόν 8 φορές μεγαλύτερη από τα αγόρια), είναι παράλληλα εμφανής η πολύ μεγάλη αθλητική εγκατάλειψη (αθλητική «θνησιμότητα») μετά την ηλικία των κορασίδων (στις Νεανίδες η συμμετοχή είναι μόνο 2-3 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στους Εφήβους). Αυτό συμβαίνει ακόμα και τη φετινή χρονιά (2018) που οι ηλικίες των δύο φύλων εξισώθηκαν για να υπάρξει μεγαλύτερη συμμετοχή στα κορίτσια. Για το πρόβλημα της πρόωρης αθλητικής εγκατάλειψης θα επανέλθουμε σε επόμενο άρθρο εφόσον γίνει εφικτό να συλλεχθούν στοιχεία για την τελευταία δεκαετία.
Εικόνα 1. Αριθμός Ομάδων σε ΕΣΠΑΑΑ & ΕΠΕΣΘ
Με δύο λόγια, το βόλεϊ κινδυνεύει να γίνει αμιγώς γυναικείο σπορ, να είναι μαζικοποιημένο στην ηλικία των 10-16 ετών, ως απασχόληση και όχι ως άθλημα, χωρίς δυνατότητα να μετατρέψει την μαζική ενασχόληση σε αθλητική ποιότητα, γιατί οι διαθέσιμοι πόροι (ώρες γηπέδων, προπονητές, σχεδιασμοί πρωταθλημάτων) δαπανώνται σε μη αναπτυξιακούς σκοπούς (προπονητική απασχόληση και διοργάνωση αγώνων για αθλήτριες με περιορισμένο αγωνιστικό ορίζοντα).
Σε μία τέτοια κατάσταση, από την οποία δεν απέχουμε πολύ, ακόμα και οι μαζικοποιημένοι χώροι του αθλήματος (ακαδημίες κοριτσιών, σχολές ενηλίκων beach volley) θα υποστούν απώλειες γιατί θα έχει αλλοιωθεί ο unisex χαρακτήρας του βόλεϊ. Είναι σημαντικό, προτού να είναι αργά, να προταθεί στα σωματεία ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων που θα οδηγήσουν στη δημιουργία νέων και στη συντήρηση των υφιστάμενων τμημάτων αγοριών.
Το ποιοτικό σκέλος του προβλήματος στην ανάπτυξη είναι η ελλειμματική λειτουργία της πυραμίδας εξέλιξης ενός αθλητή. Για να βελτιωθεί το επίπεδο των αθλητών, που προέρχονται από το σύστημα διαχείρισης έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες, θα πρέπει οι επίλεκτοι αθλητές να προπονηθούν με πληρέστερο τρόπο και για περισσότερο χρόνο, να βρουν αγωνιστικές και προπονητικές εμπειρίες στη Volleyleague και οι καλύτεροι από αυτούς να αγωνιστούν, εφόσον το επιθυμούν, στα πρωταθλήματα του εξωτερικού.
Από τις κυρίαρχες αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν είναι το πρωτάθλημα της ανώτερης κατηγορίας (Volleyleague) που τροφοδοτείται από τους αθλητές που προέρχονται από τη λειτουργία της αναπτυξιακής διαδικασίας. Το πρόγραμμα των κλιμακίων έδωσε πληθώρα αθλητών στις Εθνικές ομάδες που στελέχωσαν τη κορυφαία Εθνική κατηγορία και αθλητές από την πρώτη περίοδο λειτουργίας των κλιμακίων εξακολουθούν να παίζουν σε υψηλό επίπεδο. Ένας από τους λόγους είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία που υπήρχε να ενταχθούν νέοι αθλητές στην Α1 Εθνική κατηγορία. Η έλευση του επαγγελματισμού, η ελεύθερη διακίνηση αθλητών, η βελτίωση των συνθηκών προπόνησης, η βελτίωση της διατροφής, η βελτίωση της ποιότητας προπόνησης, ανέβασε τον ηλικιακό μέσο όρο των αθλητών, με αποτέλεσμα η ένταξη των νεαρών αθλητών που βγαίνουν από το σύστημα ανάπτυξης να είναι πολύ δυσκολότερη. Προφανώς δε γίνεται να περιοριστεί η ελεύθερη διακίνηση αθλητών ούτε και να απαγορευθεί, σε επαγγελματικό πρωτάθλημα, η συμμετοχή αθλητών πάνω από μία ηλικία. Θα πρέπει όμως η Volleyleague να θεσπίσει κίνητρα για τις ομάδες της ώστε ένας νεαρός αθλητής να παίρνει περισσότερα προπονητικά και αγωνιστικά ερεθίσματα συμμετέχοντας σε προπονητική διαδικασία υψηλού επιπέδου. Παρά τις ελλείψεις και την υποχρηματοδότηση των τελευταίων χρόνων το σύστημα της ανάπτυξης έχει αθλητές που στην ηλικία των 18-19 ετών αναζητούν αγωνιστικές ευκαιρίες στις ομάδες της Volleyleague. Εκεί, εξαιτίας του υψηλότερου αγωνιστικού επιπέδου, σε σχέση με την εποχή έναρξης λειτουργίας των κλιμακίων, δεν βρίσκουν θέση με αποτέλεσμα η εξέλιξη τους να αναστέλλεται.
Οι ομάδες της VolleyLeague δεν απορροφούν ή απορροφούν καθυστερημένα την παραγωγή αθλητών ώστε να τους δοθούν περισσότερα προπονητικά ερεθίσματα. Η ύπαρξη μίας ημιεπαγγελματικής κατηγορίας σε πανελλήνιο επίπεδο (τύπου PreLeague) θα έδινε διέξοδο σε πολλούς αθλητές και θα αποτελούσε ένα σκαλοπάτι στην αθλητική τους εξέλιξη.
Ουσιαστικής σημασίας είναι να δημιουργηθεί ένα σύστημα που εκτός από την επιλογή και περιοδική προπόνηση ταλαντούχων αθλητών να εξασφαλίζει την εκπαιδευτική τους εξέλιξη και επαγγελματική καθιέρωση. Αυτή η διάσταση αφορά την κοινωνική προσφορά του υψηλού αθλητισμού. Στόχος δεν είναι μόνο η ανάδειξη ταλαντούχων αθλητών και η επαγγελματική αθλητική τους εξέλιξη αλλά και η παροχή εφοδίων, όπως γνώσεις και δεξιότητες πανεπιστημιακού επιπέδου, που θα εξασφαλίσουν μία αυτόνομη κοινωνική παρουσία μετά τη λήξη της αθλητικής καριέρας (βλ. Dual career). Η Ελληνική πολιτεία έχει θεσπίσει ένα σύνολο κινήτρων ώστε να βοηθήσει τους νέους αθλητές να σπουδάσουν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Τα κίνητρα απευθύνονται στους νεαρούς αθλητές μεσαίου επιπέδου (σωματειακός αθλητισμός) και στους αθλητές πολύ υψηλού επιπέδου (διακρίσεις σε παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές διοργανώσεις). Η διάκριση σε Παγκόσμιες ή Πανευρωπαϊκές διοργανώσεις σε ένα ομαδικό άθλημα είναι οργανωτικά δυσκολότερη από ότι σε ένα ατομικό. Χρειάζεται πλειάδα ικανών αθλητών, συντονισμός για κοινή προπόνηση, δημιουργία και συνοχή ομάδας, απόκτηση παραστάσεων και κοινών εμπειριών, επιστημονική και προπονητική υποστήριξη για πολλούς αθλητές. Η γεωγραφική διασπορά των αθλητών και η προπόνησή τους, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στο σωματείο αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη δημιουργία ισχυρών αναπτυξιακών Εθνικών ομάδων και την παροχή υψηλού επιπέδου προπονητικού περιβάλλοντος και ερεθισμάτων στους ταλαντούχους αθλητές.
Παράλληλα οι αθλητές υψηλού επιπέδου που έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν σε επαγγελματικό επίπεδο (Εθνικές ομάδες, επαγγελματικά πρωταθλήματα) δεν μπορούν να κάνουν πλήρη χρήση των εκπαιδευτικών προνομίων, λόγω έλλειψης χρόνου από την πρώιμη ένταξη στο επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και της μετεφηβικής ανωριμότητας στην κρίσιμη ηλικία των 18-22 ετών. Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιαστεί το φαινόμενο εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού (κυρίως από Η.Π.Α. και Μεγάλη Βρετανία) να δίνουν τη δυνατότητα δωρεάν φοίτησης σε υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακά προγράμματα σε εξαιρετικά ταλαντούχους αθλητές. Φυσική συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να υπάρχει φυγή των εξαιρετικά ικανών αθλητών και δυσκολία συμμετοχής τους στις εθνικές ομάδες ιδιαίτερα στα ομαδικά σπορ. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την υπό διαμόρφωση κατάσταση ως Brain drain in sports ή muscle drain. Προφανώς υπάρχουν και άλλες αιτίες για αυτή τη φυγή, όπως η ποιότητα της παρεχόμενης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και οι αθλητικές διευκολύνσεις στο νέο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Αθλητές και αθλήτριες που εκπαιδεύτηκαν σε ένα αθλητικό περιβάλλον έως την ηλικία των 18 ετών απομακρύνονται από αυτό για κάποια χρόνια (σπουδές στο εξωτερικό) ή για πάντα (καριέρα μετά τις σπουδές και μόνιμη διαμονή στο εξωτερικό).
Το αθλητικό Σωματείο είναι ο στυλοβάτης του μαζικού αλλά και του αγωνιστικού αθλητισμού. Είναι εξαιρετικά δύσκολο όμως να είναι και ο στυλοβάτης του αθλητισμού υψηλού επιπέδου. Η έλλειψη χώρων, χρόνου, υποδομών, εξοπλισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις επικαιροποιημένων γνώσεων καθώς και η γεωγραφική διασπορά του ποιοτικού έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες καθιστούν πολύ δύσκολη την εφαρμογή προπονητικών και υποστηρικτικών προγραμμάτων από τα αθλητικά σωματεία της χώρας για την βελτίωση και πρόοδο αθλητών μελλοντικού υψηλού επιπέδου. Οι προηγμένες αθλητικά χώρες έχουν αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα με τη δημιουργία, από τις Αθλητικές Ομοσπονδίες ή από τις Ολυμπιακές Επιτροπές, προπονητικών κέντρων στα οποία εντάσσονται όχι μόνο αθλητικά Σχολεία (Λύκεια) αλλά και υποστηρικτικοί μηχανισμοί που παρακολουθούν την εξέλιξη ενός αθλητή ακόμα και όταν είναι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμα και όταν βρίσκεται σε επαγγελματικά σωματεία.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ στο σύστημα των κλιμακίων. Το σύστημα των κλιμακίων έδωσε πολλά όταν χρηματοδοτήθηκε επαρκώς και δίνει ακόμα παρά την έλλειψη πόρων και τις εμφανείς δυσλειτουργίες του. Όμως, η σημαντικότερη επιτυχία του συστήματος και του εμπνευστή του καθηγητή Ν. Μπεργελέ ήταν ότι έμαθε στους ανθρώπους του Βόλεϊ και των άλλων ομαδικών σπορ, σε καιρούς που κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, ότι δεν αρκεί η συστηματική ατομική ή ομαδική προσπάθεια για πρόοδο αν αυτή δεν ενταχτεί σε ένα ευρύτερο δομημένο σύστημα παροχής γνώσης, πληροφόρησης, επικοινωνίας, συνεργασίας και (αυτό)αξιολόγησης. Για την αντικατάσταση του συστήματος των κλιμακίων δε χρειάζεται να στραφούμε στο παρελθόν αλλά στο μέλλον. Το μέλλον δεν είναι να αναδιοργανώσουμε το σύστημα των κλιμακίων αλλά να δημιουργήσουμε αθλητικά κέντρα που θα περιλαμβάνουν και αθλητικά Λύκεια, όπου οι ταλαντούχοι αθλητές των ομαδικών αθλημάτων, εξασφαλίζοντας την εκπαιδευτική τους συνέχεια, θα έχουν περισσότερες ώρες κοινών προπονητικών παραστάσεων, ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν τους συναθλητές τους άλλων χωρών.
Αν θέλουμε να έχουμε πλήρη εικόνα των προβλημάτων που υπάρχουν στην ανάπτυξη στο ανδρικό βόλεϊ θα πρέπει να σταθούμε ισόρροπα στην ποσοτική και ποιοτική τους διάσταση. Τα δύο σκέλη αντιμετωπίζονται με διαφορετικά μέτρα και διαφορετικές ενέργειες αλλά αλληλεπιδρούν σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και η πλήρης λύση μόνο τους ενός δε θα βελτιώσει την ουσιαστική εικόνα του αθλήματος.
RSS Feed