Στα προηγούμενα μέρη του άρθρου παρουσιάστηκαν οι αλλαγές στη λειτουργία των κλιμακίων που προτάθηκαν και πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα 2012-2016 (πρώτο μέρος) και οι προτάσεις για την δημιουργία κινήτρων στα σωματεία, να δημιουργήσουν τμήματα εκμάθησης βόλεϊ για αγόρια, αντιμετωπίζοντας το ποσοτικό σκέλος του προβλήματος της περιορισμένης συμμετοχής αγοριών στο βόλεϊ (δεύτερο μέρος). Το ποιοτικό σκέλος του προβλήματος στην ανάπτυξη είναι η ελλειμματική λειτουργία της πυραμίδας εξέλιξης ενός αθλητή.
Για να βελτιωθεί το επίπεδο των αθλητών, που προέρχονται από το σύστημα διαχείρισης έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες, θα πρέπει οι επίλεκτοι αθλητές να προπονηθούν με πληρέστερο τρόπο και για περισσότερο χρόνο, να βρουν αγωνιστικές και προπονητικές εμπειρίες στη Volleyleague και οι καλύτεροι από αυτούς να αγωνιστούν, εφόσον το επιθυμούν, στα πρωταθλήματα του εξωτερικού.
Από τις κυρίαρχες αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν είναι το πρωτάθλημα της ανώτερης κατηγορίας (Volleyleague) που τροφοδοτείται από τους αθλητές που προέρχονται από τη λειτουργία της αναπτυξιακής διαδικασίας. Το πρόγραμμα των κλιμακίων έδωσε πληθώρα αθλητών στις Εθνικές ομάδες που στελέχωσαν τη κορυφαία Εθνική κατηγορία και αθλητές από την πρώτη περίοδο λειτουργίας των κλιμακίων εξακολουθούν να παίζουν σε υψηλό επίπεδο. Ένας από τους λόγους είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία που υπήρχε να ενταχθούν νέοι αθλητές στην Α1 Εθνική κατηγορία. Η έλευση του επαγγελματισμού, η ελεύθερη διακίνηση αθλητών, η βελτίωση των συνθηκών προπόνησης, η βελτίωση της διατροφής, η βελτίωση της ποιότητας προπόνησης, ανέβασε τον ηλικιακό μέσο όρο των αθλητών, με αποτέλεσμα η ένταξη των νεαρών αθλητών που βγαίνουν από το σύστημα ανάπτυξης να είναι πολύ δυσκολότερη. Προφανώς δε γίνεται να περιοριστεί η ελεύθερη διακίνηση αθλητών ούτε και να απαγορευθεί, σε επαγγελματικό πρωτάθλημα, η συμμετοχή αθλητών πάνω από μία ηλικία.
Θα πρέπει όμως η Volleyleague να θεσπίσει κίνητρα για τις ομάδες της ώστε ένας νεαρός αθλητής να παίρνει περισσότερα προπονητικά και αγωνιστικά ερεθίσματα συμμετέχοντας σε προπονητική διαδικασία υψηλού επιπέδου. Παρά τις ελλείψεις και την υποχρηματοδότηση των τελευταίων χρόνων το σύστημα της ανάπτυξης έχει αθλητές που στην ηλικία των 18-19 ετών αναζητούν αγωνιστικές ευκαιρίες στις ομάδες της Volleyleague. Εκεί, εξαιτίας του υψηλότερου αγωνιστικού επιπέδου, σε σχέση με την εποχή έναρξης λειτουργίας των κλιμακίων, δεν βρίσκουν θέση με αποτέλεσμα η εξέλιξη τους να αναστέλλεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη φετινή χρονιά 3 αθλητές 19-22 ετών που αγωνίζονταν στην Α2 εθνική κατηγορία επέλεξαν να αγωνιστούν εκτός Ελλάδας σε ημιεπαγγελματικές κατηγορίες.
Οι ομάδες της VolleyLeague δεν απορροφούν ή απορροφούν καθυστερημένα την παραγωγή αθλητών ώστε να τους δοθούν περισσότερα προπονητικά ερεθίσματα. Η ύπαρξη μίας ημιεπαγγελματικής κατηγορίας σε πανελλήνιο επίπεδο (τύπου PreLeague) θα έδινε διέξοδο σε πολλούς αθλητές και θα αποτελούσε ένα σκαλοπάτι στην αθλητική τους εξέλιξη.
Ουσιαστικής σημασίας είναι να δημιουργηθεί ένα σύστημα που εκτός από την επιλογή και περιοδική προπόνηση ταλαντούχων αθλητών να εξασφαλίζει την εκπαιδευτική τους εξέλιξη και επαγγελματική καθιέρωση. Αυτή η διάσταση αφορά την κοινωνική προσφορά του υψηλού αθλητισμού. Στόχος δεν είναι μόνο η ανάδειξη ταλαντούχων αθλητών και η επαγγελματική αθλητική τους εξέλιξη αλλά και η παροχή εφοδίων, όπως γνώσεις και δεξιότητες πανεπιστημιακού επιπέδου, που θα εξασφαλίσουν μία αυτόνομη κοινωνική παρουσία μετά τη λήξη της αθλητικής καριέρας (βλ. Dual career).
Η Ελληνική πολιτεία έχει θεσπίσει ένα σύνολο κινήτρων ώστε να βοηθήσει τους νέους αθλητές να σπουδάσουν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Τα κίνητρα απευθύνονται στους νεαρούς αθλητές μεσαίου επιπέδου (σωματειακός αθλητισμός) και στους αθλητές πολύ υψηλού επιπέδου (διακρίσεις σε παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές διοργανώσεις). Η διάκριση σε Παγκόσμιες ή Πανευρωπαϊκές διοργανώσεις σε ένα ομαδικό άθλημα είναι οργανωτικά δυσκολότερη από ότι σε ένα ατομικό. Χρειάζεται πλειάδα ικανών αθλητών, συντονισμός για κοινή προπόνηση, δημιουργία και συνοχή ομάδας, απόκτηση παραστάσεων και κοινών εμπειριών, επιστημονική και προπονητική υποστήριξη για πολλούς αθλητές. Η γεωγραφική διασπορά των αθλητών και η προπόνησή τους, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στο σωματείο αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη δημιουργία ισχυρών αναπτυξιακών Εθνικών ομάδων και την παροχή υψηλού επιπέδου προπονητικού περιβάλλοντος και ερεθισμάτων στους ταλαντούχους αθλητές. Παράλληλα οι αθλητές υψηλού επιπέδου που έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν σε επαγγελματικό επίπεδο (Εθνικές ομάδες, επαγγελματικά πρωταθλήματα) δεν μπορούν να κάνουν πλήρη χρήση των εκπαιδευτικών προνομίων, λόγω έλλειψης χρόνου από την πρώιμη ένταξη στο επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και της μετεφηβικής ανωριμότητας στην κρίσιμη ηλικία των 18-22 ετών.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιαστεί το φαινόμενο εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού (κυρίως από Η.Π.Α. και Μεγάλη Βρετανία) να δίνουν τη δυνατότητα δωρεάν φοίτησης σε υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακά προγράμματα σε εξαιρετικά ταλαντούχους αθλητές. Φυσική συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να υπάρχει φυγή των εξαιρετικά ικανών αθλητών και δυσκολία συμμετοχής τους στις εθνικές ομάδες ιδιαίτερα στα ομαδικά σπορ. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την υπό διαμόρφωση κατάσταση ως Brain drain in sports ή muscle drain. Προφανώς υπάρχουν και άλλες αιτίες για αυτή τη φυγή, όπως η ποιότητα της παρεχόμενης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και οι αθλητικές διευκολύνσεις στο νέο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Αθλητές και αθλήτριες που εκπαιδεύτηκαν σε ένα αθλητικό περιβάλλον έως την ηλικία των 18 ετών απομακρύνονται από αυτό για κάποια χρόνια (σπουδές στο εξωτερικό) ή για πάντα (καριέρα μετά τις σπουδές και μόνιμη διαμονή στο εξωτερικό).
Το αθλητικό Σωματείο είναι ο στυλοβάτης του μαζικού αλλά και του αγωνιστικού αθλητισμού. Είναι εξαιρετικά δύσκολο όμως να είναι και ο στυλοβάτης του αθλητισμού υψηλού επιπέδου. Η έλλειψη χώρων, χρόνου, υποδομών, εξοπλισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις επικαιροποιημένων γνώσεων καθώς και η γεωγραφική διασπορά του ποιοτικού έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες καθιστούν πολύ δύσκολη την εφαρμογή προπονητικών και υποστηρικτικών προγραμμάτων από τα αθλητικά σωματεία της χώρας για την βελτίωση και πρόοδο αθλητών μελλοντικού υψηλού επιπέδου. Οι προηγμένες αθλητικά χώρες έχουν αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα με τη δημιουργία, από τις Αθλητικές Ομοσπονδίες ή από τις Ολυμπιακές Επιτροπές, προπονητικών κέντρων στα οποία εντάσσονται όχι μόνο αθλητικά Σχολεία (Λύκεια) αλλά και υποστηρικτικοί μηχανισμοί που παρακολουθούν την εξέλιξη ενός αθλητή ακόμα και όταν είναι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμα και όταν βρίσκεται σε επαγγελματικά σωματεία.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ στο σύστημα των κλιμακίων. Το σύστημα των κλιμακίων έδωσε πολλά όταν χρηματοδοτήθηκε επαρκώς και δίνει ακόμα παρά την έλλειψη πόρων και τις εμφανείς δυσλειτουργίες του. Όμως, η σημαντικότερη επιτυχία του συστήματος και του εμπνευστή του καθηγητή Ν. Μπεργελέ ήταν ότι έμαθε στους ανθρώπους του Βόλεϊ και των άλλων ομαδικών σπορ, σε καιρούς που κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, ότι δεν αρκεί η συστηματική ατομική ή ομαδική προσπάθεια για πρόοδο αν αυτή δεν ενταχτεί σε ένα ευρύτερο δομημένο σύστημα παροχής γνώσης, πληροφόρησης, επικοινωνίας, συνεργασίας και (αυτό)αξιολόγησης. Για την αντικατάσταση του συστήματος των κλιμακίων δε χρειάζεται να στραφούμε στο παρελθόν αλλά στο μέλλον. Το μέλλον δεν είναι να αναδιοργανώσουμε το σύστημα των κλιμακίων αλλά να δημιουργήσουμε αθλητικά κέντρα που θα περιλαμβάνουν και αθλητικά Λύκεια, όπου οι ταλαντούχοι αθλητές των ομαδικών αθλημάτων, εξασφαλίζοντας την εκπαιδευτική τους συνέχεια, θα έχουν περισσότερες ώρες κοινών προπονητικών παραστάσεων, ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν τους συναθλητές τους άλλων χωρών.
Αν θέλουμε να έχουμε πλήρη εικόνα των προβλημάτων που υπάρχουν στην ανάπτυξη στο ανδρικό βόλεϊ θα πρέπει να σταθούμε ισόρροπα στην ποσοτική και ποιοτική τους διάσταση. Τα δύο σκέλη αντιμετωπίζονται με διαφορετικά μέτρα και διαφορετικές ενέργειες, αλλά αλληλεπιδρούν σε τέτοιο βαθμό, που ακόμα και η πλήρης λύση μόνο τους ενός δε θα βελτιώσει την ουσιαστική εικόνα του αθλήματος.
Για να βελτιωθεί το επίπεδο των αθλητών, που προέρχονται από το σύστημα διαχείρισης έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες, θα πρέπει οι επίλεκτοι αθλητές να προπονηθούν με πληρέστερο τρόπο και για περισσότερο χρόνο, να βρουν αγωνιστικές και προπονητικές εμπειρίες στη Volleyleague και οι καλύτεροι από αυτούς να αγωνιστούν, εφόσον το επιθυμούν, στα πρωταθλήματα του εξωτερικού.
Από τις κυρίαρχες αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν είναι το πρωτάθλημα της ανώτερης κατηγορίας (Volleyleague) που τροφοδοτείται από τους αθλητές που προέρχονται από τη λειτουργία της αναπτυξιακής διαδικασίας. Το πρόγραμμα των κλιμακίων έδωσε πληθώρα αθλητών στις Εθνικές ομάδες που στελέχωσαν τη κορυφαία Εθνική κατηγορία και αθλητές από την πρώτη περίοδο λειτουργίας των κλιμακίων εξακολουθούν να παίζουν σε υψηλό επίπεδο. Ένας από τους λόγους είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία που υπήρχε να ενταχθούν νέοι αθλητές στην Α1 Εθνική κατηγορία. Η έλευση του επαγγελματισμού, η ελεύθερη διακίνηση αθλητών, η βελτίωση των συνθηκών προπόνησης, η βελτίωση της διατροφής, η βελτίωση της ποιότητας προπόνησης, ανέβασε τον ηλικιακό μέσο όρο των αθλητών, με αποτέλεσμα η ένταξη των νεαρών αθλητών που βγαίνουν από το σύστημα ανάπτυξης να είναι πολύ δυσκολότερη. Προφανώς δε γίνεται να περιοριστεί η ελεύθερη διακίνηση αθλητών ούτε και να απαγορευθεί, σε επαγγελματικό πρωτάθλημα, η συμμετοχή αθλητών πάνω από μία ηλικία.
Θα πρέπει όμως η Volleyleague να θεσπίσει κίνητρα για τις ομάδες της ώστε ένας νεαρός αθλητής να παίρνει περισσότερα προπονητικά και αγωνιστικά ερεθίσματα συμμετέχοντας σε προπονητική διαδικασία υψηλού επιπέδου. Παρά τις ελλείψεις και την υποχρηματοδότηση των τελευταίων χρόνων το σύστημα της ανάπτυξης έχει αθλητές που στην ηλικία των 18-19 ετών αναζητούν αγωνιστικές ευκαιρίες στις ομάδες της Volleyleague. Εκεί, εξαιτίας του υψηλότερου αγωνιστικού επιπέδου, σε σχέση με την εποχή έναρξης λειτουργίας των κλιμακίων, δεν βρίσκουν θέση με αποτέλεσμα η εξέλιξη τους να αναστέλλεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη φετινή χρονιά 3 αθλητές 19-22 ετών που αγωνίζονταν στην Α2 εθνική κατηγορία επέλεξαν να αγωνιστούν εκτός Ελλάδας σε ημιεπαγγελματικές κατηγορίες.
Οι ομάδες της VolleyLeague δεν απορροφούν ή απορροφούν καθυστερημένα την παραγωγή αθλητών ώστε να τους δοθούν περισσότερα προπονητικά ερεθίσματα. Η ύπαρξη μίας ημιεπαγγελματικής κατηγορίας σε πανελλήνιο επίπεδο (τύπου PreLeague) θα έδινε διέξοδο σε πολλούς αθλητές και θα αποτελούσε ένα σκαλοπάτι στην αθλητική τους εξέλιξη.
Ουσιαστικής σημασίας είναι να δημιουργηθεί ένα σύστημα που εκτός από την επιλογή και περιοδική προπόνηση ταλαντούχων αθλητών να εξασφαλίζει την εκπαιδευτική τους εξέλιξη και επαγγελματική καθιέρωση. Αυτή η διάσταση αφορά την κοινωνική προσφορά του υψηλού αθλητισμού. Στόχος δεν είναι μόνο η ανάδειξη ταλαντούχων αθλητών και η επαγγελματική αθλητική τους εξέλιξη αλλά και η παροχή εφοδίων, όπως γνώσεις και δεξιότητες πανεπιστημιακού επιπέδου, που θα εξασφαλίσουν μία αυτόνομη κοινωνική παρουσία μετά τη λήξη της αθλητικής καριέρας (βλ. Dual career).
Η Ελληνική πολιτεία έχει θεσπίσει ένα σύνολο κινήτρων ώστε να βοηθήσει τους νέους αθλητές να σπουδάσουν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Τα κίνητρα απευθύνονται στους νεαρούς αθλητές μεσαίου επιπέδου (σωματειακός αθλητισμός) και στους αθλητές πολύ υψηλού επιπέδου (διακρίσεις σε παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές διοργανώσεις). Η διάκριση σε Παγκόσμιες ή Πανευρωπαϊκές διοργανώσεις σε ένα ομαδικό άθλημα είναι οργανωτικά δυσκολότερη από ότι σε ένα ατομικό. Χρειάζεται πλειάδα ικανών αθλητών, συντονισμός για κοινή προπόνηση, δημιουργία και συνοχή ομάδας, απόκτηση παραστάσεων και κοινών εμπειριών, επιστημονική και προπονητική υποστήριξη για πολλούς αθλητές. Η γεωγραφική διασπορά των αθλητών και η προπόνησή τους, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στο σωματείο αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη δημιουργία ισχυρών αναπτυξιακών Εθνικών ομάδων και την παροχή υψηλού επιπέδου προπονητικού περιβάλλοντος και ερεθισμάτων στους ταλαντούχους αθλητές. Παράλληλα οι αθλητές υψηλού επιπέδου που έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν σε επαγγελματικό επίπεδο (Εθνικές ομάδες, επαγγελματικά πρωταθλήματα) δεν μπορούν να κάνουν πλήρη χρήση των εκπαιδευτικών προνομίων, λόγω έλλειψης χρόνου από την πρώιμη ένταξη στο επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και της μετεφηβικής ανωριμότητας στην κρίσιμη ηλικία των 18-22 ετών.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιαστεί το φαινόμενο εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού (κυρίως από Η.Π.Α. και Μεγάλη Βρετανία) να δίνουν τη δυνατότητα δωρεάν φοίτησης σε υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακά προγράμματα σε εξαιρετικά ταλαντούχους αθλητές. Φυσική συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να υπάρχει φυγή των εξαιρετικά ικανών αθλητών και δυσκολία συμμετοχής τους στις εθνικές ομάδες ιδιαίτερα στα ομαδικά σπορ. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την υπό διαμόρφωση κατάσταση ως Brain drain in sports ή muscle drain. Προφανώς υπάρχουν και άλλες αιτίες για αυτή τη φυγή, όπως η ποιότητα της παρεχόμενης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και οι αθλητικές διευκολύνσεις στο νέο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Αθλητές και αθλήτριες που εκπαιδεύτηκαν σε ένα αθλητικό περιβάλλον έως την ηλικία των 18 ετών απομακρύνονται από αυτό για κάποια χρόνια (σπουδές στο εξωτερικό) ή για πάντα (καριέρα μετά τις σπουδές και μόνιμη διαμονή στο εξωτερικό).
Το αθλητικό Σωματείο είναι ο στυλοβάτης του μαζικού αλλά και του αγωνιστικού αθλητισμού. Είναι εξαιρετικά δύσκολο όμως να είναι και ο στυλοβάτης του αθλητισμού υψηλού επιπέδου. Η έλλειψη χώρων, χρόνου, υποδομών, εξοπλισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις επικαιροποιημένων γνώσεων καθώς και η γεωγραφική διασπορά του ποιοτικού έμψυχου υλικού στις αναπτυξιακές ηλικίες καθιστούν πολύ δύσκολη την εφαρμογή προπονητικών και υποστηρικτικών προγραμμάτων από τα αθλητικά σωματεία της χώρας για την βελτίωση και πρόοδο αθλητών μελλοντικού υψηλού επιπέδου. Οι προηγμένες αθλητικά χώρες έχουν αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα με τη δημιουργία, από τις Αθλητικές Ομοσπονδίες ή από τις Ολυμπιακές Επιτροπές, προπονητικών κέντρων στα οποία εντάσσονται όχι μόνο αθλητικά Σχολεία (Λύκεια) αλλά και υποστηρικτικοί μηχανισμοί που παρακολουθούν την εξέλιξη ενός αθλητή ακόμα και όταν είναι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμα και όταν βρίσκεται σε επαγγελματικά σωματεία.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ στο σύστημα των κλιμακίων. Το σύστημα των κλιμακίων έδωσε πολλά όταν χρηματοδοτήθηκε επαρκώς και δίνει ακόμα παρά την έλλειψη πόρων και τις εμφανείς δυσλειτουργίες του. Όμως, η σημαντικότερη επιτυχία του συστήματος και του εμπνευστή του καθηγητή Ν. Μπεργελέ ήταν ότι έμαθε στους ανθρώπους του Βόλεϊ και των άλλων ομαδικών σπορ, σε καιρούς που κάτι τέτοιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, ότι δεν αρκεί η συστηματική ατομική ή ομαδική προσπάθεια για πρόοδο αν αυτή δεν ενταχτεί σε ένα ευρύτερο δομημένο σύστημα παροχής γνώσης, πληροφόρησης, επικοινωνίας, συνεργασίας και (αυτό)αξιολόγησης. Για την αντικατάσταση του συστήματος των κλιμακίων δε χρειάζεται να στραφούμε στο παρελθόν αλλά στο μέλλον. Το μέλλον δεν είναι να αναδιοργανώσουμε το σύστημα των κλιμακίων αλλά να δημιουργήσουμε αθλητικά κέντρα που θα περιλαμβάνουν και αθλητικά Λύκεια, όπου οι ταλαντούχοι αθλητές των ομαδικών αθλημάτων, εξασφαλίζοντας την εκπαιδευτική τους συνέχεια, θα έχουν περισσότερες ώρες κοινών προπονητικών παραστάσεων, ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν τους συναθλητές τους άλλων χωρών.
Αν θέλουμε να έχουμε πλήρη εικόνα των προβλημάτων που υπάρχουν στην ανάπτυξη στο ανδρικό βόλεϊ θα πρέπει να σταθούμε ισόρροπα στην ποσοτική και ποιοτική τους διάσταση. Τα δύο σκέλη αντιμετωπίζονται με διαφορετικά μέτρα και διαφορετικές ενέργειες, αλλά αλληλεπιδρούν σε τέτοιο βαθμό, που ακόμα και η πλήρης λύση μόνο τους ενός δε θα βελτιώσει την ουσιαστική εικόνα του αθλήματος.